Als auteur kan je niet zonder redacteur. Geef je via een uitgever je boek uit, dan zal die er een aan je koppelen. Ga je zelf uitgeven, dan mag je zelf op zoek. In beide gevallen kan het zo zijn dat Sabine Mourits jouw redacteur wordt. Sabine werkt namelijk zowel voor selfpublishers en auteurs die hun manuscript aan willen bieden aan een uitgever als voor uitgeverijen. Ik sprak met haar over wat een redacteur voor jouw manuscript kan doen, hoe je een redacteur kiest en hoeveel redactierondes er eigenlijk nodig zijn.

Om te beginnen: voor de mensen die je nog niet kennen, wie is Sabine?

Ik ben Sabine Mourits, sinds 2021 ben ik de eigenaar van Tekst in Detail en werk ik als tekstschrijver en redacteur. Ik redigeer manuscripten voor auteurs die zelf willen uitgeven of hun boek willen aanbieden bij een uitgever en voor uitgeverijen. Ik ben al twintig jaar samen met mijn vriend en we hebben drie kinderen in de leeftijd van 14, 11 en 2 jaar, een heel leuke combinatie.

Zelf lees ik graag oorspronkelijk Nederlandstalige boeken en doe dat vooral op de e-reader. Na de geboorte van onze tweede heb ik mijn boekenkasten opgeruimd: we hadden geen ruimte meer voor al die boeken. De enige fysieke exemplaren die ik nu nog in huis heb, zijn boeken waaraan ik zelf heb mogen meewerken.

Naast dat ik veel lees, wandel ik graag, vind ik het leuk om met vrienden af te spreken, om dingen te ondernemen met de kinderen en mijn vriend en – natuurlijk – om op vakantie te gaan.

Hoe ben je ‘in het vak’ terechtgekomen?

Ik lees mijn hele leven al veel en wilde vroeger een eigen bibliotheek beginnen … ik was een aardig eind op weg moet ik zeggen.

Ik heb een paramedische hbo opleiding gedaan, die dus niets met het boekenvak te maken had, maar de boeken zijn altijd blijven lonken. Daarom begon ik enkele jaren geleden aan de opleiding tot redacteur en deed ik daarnaast een cursus tekstcorrectie. Tijdens mijn opleiding redigeerde ik – deels onder supervisie – boeken en sinds 2021 heb ik mijn eigen bedrijf en redigeer ik boeken en redigeer, schrijf en herschrijf ik zakelijke teksten.

Ben jij gespecialiseerd in een bepaald genre, of kan je alles redigeren?

Je kan voor alle boeken bij mij terecht – van thriller tot historische roman en van autobiografie tot feelgood. Daarbij verplaats ik me ook in jouw lezer. Als je bijvoorbeeld een fantasyverhaal hebt geschreven met verschillende werelden en ik begrijp het niet, dan zal ik je daarover vragen stellen. Ook zal ik het aangeven wanneer je een kinderboek hebt geschreven en ik denk dat het taalgebruik te ingewikkeld is voor de doelgroep.

Er zijn wel manuscripten die ik niet wil redigeren, bijvoorbeeld als ze aanzetten tot geweld. In een moordverhaal moet geweld zitten – je kant iemand nu eenmaal niet met een suikerzakje doden. Maar als geweld niet functioneel is en wel voorkomt in een boek, dan ben ik niet de redacteur voor jouw verhaal.

Kan jij een hele dag redigeren?

Nee, zeker niet. Het vraagt een bepaalde concentratie en dat hou ik geen acht uur na elkaar vol. Ik zorg ervoor dat ik vooraf alle gegevens bij elkaar heb, door de schrijver een vragenlijst in te laten vullen. Zo kan ik altijd even controleren hoe je de naam van een hoofdpersonage schrijft bijvoorbeeld en welke kleur haar en ogen die heeft. Maar ook weet ik dan welke doelgroep je voor ogen hebt en in welke tijd je verhaal zich afspeelt. Dan geef ik het bijvoorbeeld aan als je iemand in de middeleeuwen op haar horloge laat kijken. Zo heb ik een controlelijst die ik bij het redigeren kan gebruiken.

Sowieso neem ik altijd een langere lunchpauze, waarin ik ook lekker even buiten ga wandelen. Dan is mijn hoofd daarna weer fris.

Hoe voorkom je dat je als redacteur te veel in het verhaal gaat zitten? Dat je het gaat lezen in plaats van redigeren?

Ik ben eigenlijk altijd aan het redigeren, ook als ik in mijn vrije tijd een boek lees. Dus de kans hierop is niet heel groot. Een enkele keer gebeurt het wel. Bijvoorbeeld als ik een (auto)biografie redigeer en geraakt word door wat iemand heeft meegemaakt, dan lees ik even door om te weten hoe dat afloopt. Daarna kan ik mijn emoties opzijzetten en weer redigeren. Daarbij vraag ik in de vragenlijst ook altijd om een korte samenvatting, zodat ik weet waar het verhaal naartoe gaat.

Hoe bepaal je met welke redacteur je in zee gaat?

Mijn eerste advies: laat een proefopdracht doen. Dan zie je op welke punten de redacteur let en hoe deze feedback geeft. De een zet meer in de opmerkingen in de kantlijn dan de ander, de een licht meer toe dan de ander. Daarnaast: ga in gesprek. Ik neem zelf geen opdracht aan zonder dat ik een deel van de tekst heb gezien. Vaak voer ik ook een kennismakingsgesprek met de auteur. Zo weet ik wat het niveau is van de tekst en of jij als schrijver helder voor ogen hebt wat je met de redactie wil bereiken. Ik zou dus ook zeker meerdere redacteuren vragen om een proefopdracht uit te voeren, zodat je ze met elkaar kan vergelijken.

Hoe vaak zou jij aanraden om je manuscript te laten redigeren?

Dat is een lastige vraag! Het hangt allereerst af van hoe sterk je manuscript al is; aan het ene manuscript moet meer aangepast worden dan aan het andere. Als je veel aanpast, is het verstandig om het daarna nog een keer te laten redigeren. Want met nieuwe teksten, kunnen ook nieuwe foutjes de tekst insluipen. En het hangt voor een belangrijk deel ook af van je budget. Iedere redactieronde kost nu eenmaal geld. Ik raad eigenlijk wel aan om een inhoudelijke redactieronde te doen en een tekstuele.

Bij de inhoudelijke redactieronde kijk ik naar de opbouw van het hele verhaal, bij de tekstuele ronde meer naar zinsbouw en woordgebruik. Vaak moet je dan als auteur nog best wat werk verrichten. Het is eerder regel dan uitzondering dat ik in iedere zin wel iets aangeef. Dat gaat van dubbele woorden of een tikfout tot herschreven alinea’s of fouten in de opbouw van het verhaal. Als je alles hebt aangepast uit deze twee rondes, is het verstandig nog iemand te laten kijken.

En zou jij dat dan weer kunnen zijn?

Dat kan. Maar op een gegeven moment word ik blind voor foutjes in de tekst, zoals jij dat als auteur ook langzaam bent geworden. Dus als ik een tekst twee keer helemaal gezien heb, raad ik eigenlijk aan om een tweede persoon in te schakelen, bijvoorbeeld een corrector die nog eens kritisch kijkt of alle aanpassingen ook taalkundig helemaal kloppen. Soms zorgt dat ook voor nieuwe inzichten – want natuurlijk heeft iedereen weer net een eigen idee over de verhaallijn. Net zoals iedere lezer een eigen smaak heeft.

Als je nou geen budget hebt voor al deze redactierondes, wat raad jij dan aan?

Zorg er in dat geval voor dat je jouw redacteur een zo goed mogelijke eerste versie stuurt. Eigenlijk is dat altijd belangrijk want een redacteur kan je manuscript een beperkte hoeveelheid beter maken. Laat kritische proeflezers naar je manuscript kijken. En met kritisch bedoel ik dan mensen die ook wel echt hun mening durven te geven. Je hebt er niets aan als je moeder je verhaal proefleest en zegt ‘wat heb je dat goed gedaan’. Vraag bijvoorbeeld iemand die zelf veel leest en die weet hoe een verhaal opgebouwd moet worden. Of ga op zoek naar iemand die een opleiding doet tot redacteur. Soms bieden die aan om gratis proeflezer te zijn. Zorg er ook voor dat je de goede vragen stelt: waar wil je feedback op? Gaat het jou om het totale verhaal en of dat goed is opgebouwd? Of wil je feedback op taalgebruik?

Heb je nog meer tips, dingen die je als schrijver zelf kan doen?

Zeker! Op internet en in schrijfhandboeken kan je ontzettend veel tips en trucs vinden. Lees deze, bepaal welke bij jou en je manuscript passen en verwerk die in je verhaal voor je het naar een redacteur stuurt. Ik denk dan bijvoorbeeld aan show, don’t tell en perspectief, maar kijk ook naar stopwoorden en woorden die je te vaak gebruikt. En natuurlijk: lees veel. Daardoor leer je onder andere hoe je een verhaal moet opbouwen

Heb je nog een afsluitend advies?

Ook als je jouw boek naar een uitgever stuurt, raad ik je aan om een redacteur naar je manuscript te laten kijken. Zeker een inhoudelijke redactieronde kan je verhaal echt naar een hoger plan tillen, waardoor je meer kans maakt dat de uitgever de potentie ziet die jouw verhaal heeft. Daarmee is de kans groter dat je de slushpile overleeft.

Sabine, ontzettend bedankt voor een fijn gesprek! Ik heb er ontzettend veel van geleerd, ook van het schrijf- en redactieproces na het uitschrijven van het gesprek. Want ook al heb ik Nederlands gestudeerd en schrijf ik me helemaal suf: je hebt me opnieuw laten inzien hoeveel beter een tekst wordt als een redacteur deze leest en redigeert.