Het redactietraject: wat doet een redacteur eigenlijk?
Wie kan er nu beter uitleggen wat een redacteur doet dan… een redacteur? Ik vroeg Sabine Mourits om te vertellen hoe het redactietraject eruit kan zien.
Verschillende en deels overlappende terminologie
Het eerste wat ik wil zeggen, is dat de verschillende termen verwarrend kunnen zijn. Wat de een eindredactie noemt, noemt de ander persklaar maken en wat de een inhoudelijke redactie noemt, noemt een ander proeflezen of verhaalanalyse. En soms wordt eindredactie verward met correctie. Daarnaast overlappen de termen elkaar deels. Ga daarom altijd in gesprek met de redacteur of corrector die je op het oog hebt. Bespreek je wensen en de verwachtingen.
Het redactietraject: de inhoudelijke kant van je verhaal
Schrijfcoaching
Als je bij een redacteur aanklopt, heb je je verhaal (grotendeels) op papier staan. Wil je in een eerder stadium hulp inschakelen, dus bij hoe je je verhaal op papier zet? Bij welke onderwerpen of scènes je gebruikt, bij de plotopbouw en volgorde van gebeurtenissen? Dan kan schrijfcoaching je helpen, dit wordt gedaan door een schrijfcoach, maar ook veel redacteurs kunnen dit en bieden het aan, met name redacteurs die naar de inhoud van je verhaal kijken.
Inhoudelijke redactie
Als je verhaal op papier staat, is het tijd voor inhoudelijke redactie. Dit kan je ook overslaan als je hier met een schijfcoach naar gekeken hebt of als je ervan overtuigd bent dat je verhaal staat als een huis. Bijvoorbeeld omdat goede proeflezers je feedback op de inhoud hebben gegeven. De ervaring leert dat een professionele, frisse blik nieuwe inzichten oplevert, dus mijn advies is om er altijd een professional naar te laten kijken.
Bij inhoudelijke redactie kijkt de redacteur naar hoe je je verhaal heb opgeschreven. Je krijgt onder andere feedback op hoe de personages zijn uitgewerkt, over het plot, over de geloofwaardigheid, op hoe je de omgeving neergezet hebt en over tegenstrijdigheden in het verhaal.
Astrid: ‘Tijdens de inhoudelijke redactie van mijn boek, ’Verdwaald in Tirol’, kreeg ik van mijn redacteur de feedback dat het voor mijn lezers helemaal niet geloofwaardig zou zijn dat mijn hoofdpersonage Steffi vrijwillig naar Innsbruck zou zijn geëmigreerd. Alles wat ze zei en dacht was erg negatief. Al vanaf het moment dat ze voor het eerst in haar nieuwe woning aankwam. Mijn redacteur vermoedde – terecht overigens – dat ik haar al liet vooruitlopen op de teleurstelling die Steffi later in het verhaal zou ervaren. Dat was dus niet geloofwaardig en ik moest terug naar een Steffi die enthousiast was over het hele emigratieplan.’
Meestal krijg je opmerkingen in kantlijn en feedback in een apart verslag of een rapportage.
Jij gaat vervolgens aan de slag met de feedback waarbij je steeds mag kijken waar je het mee eens bent en waarmee niet, wat past bij jou en je verhaal? En dus: wat verwerk je wel en wat leg je naast je neer?
Astrid: ‘Dit is best een lastig deel van het redactieproces. Mijn redacteur gaf bijvoorbeeld ook aan dat ik te veel personages opvoerde in mijn boek. Omdat een deel van mijn personages gebaseerd was op mensen die ik zelf had leren kennen tijdens ons eigen buitenlandavontuur, betekende dit dat ik bestaande personen uit mijn verhaal moest halen als ik zijn feedback wilde verwerken. Dat vond ik lastig. Ik heb dit toen ook nog als concrete vraag aan een proeflezer voorgelegd, die was het met mijn redacteur eens. Dat was het moment dat ik me realiseerde dat ik als romanschrijver ook prima twee bestaande personen kan en mag samenvoegen tot een romanpersonage.’
Je kan de redacteur vragen nog eens naar de opbouw en inhoud van je verhaal te kijken, maar je kan ook proeflezers zoeken die je verhaal beoordelen.
Het redactietraject: de tekstuele kant van je verhaal
Tekstuele redactie
Dezelfde of een andere redacteur kan vervolgens tekstuele feedback geven. Wat heb je opgeschreven? Welke woorden en zinnen heb je gebruikt? Zijn alle woorden nodig, zijn de zinnen actief, past de moeilijkheidsgraad van de woorden en zinnen bij je doelgroep, herhaal je niet (te veel), kloppen de uitdrukkingen en gezegden, hoe zit het met de hoofdletters en leestekens?
Hier krijg je meestal opmerkingen met suggesties en uitleg in de kantlijn en daarnaast worden eenvoudige verbeteringen doorgevoerd in de tekst zelf, meestal met wijzigingen bijhouden aan, zodat je ziet wat er aangepast is.
Dan ben jij weer aan zet, je mag de opmerkingen en suggesties bekijken en de wijzigingen accepteren of weigeren. Weet dat het altijd jouw tekst, jouw verhaal blijft. Jij bepaalt en bent verantwoordelijk.
Puntjes op de i
Heb je de feedback verwerkt dan kunnen er altijd nieuwe onvolkomenheden ingeslopen zijn. Daarnaast is het zo dat hoe meer een redacteur moet aanpassen aan je tekst hoe groter de kans is dat deze iets over het hoofd ziet. Extra tipje 😉: Lever een zo schoon mogelijke tekst aan bij je redacteur, hoe beter de tekst al is, hoe beter de redacteur hem kan maken.
De volgende stap kan zijn taalkundig sterke proeflezers vragen je manuscript te lezen, een eindredacteur of persklaarmaker inschakelen of een corrector vragen de puntjes op de i te zetten.
Als je je manuscript door proeflezers laat controleren, zou ik ook altijd nog een corrector inschakelen, deze heeft ervoor geleerd om de laatste taalkundige foutjes uit je manuscript te halen.
Een eindredacteur, soms ook persklaarmaker genoemd, zit tussen een tekstredacteur en corrector in. De eindredacteur zal bijvoorbeeld aangeven welke zinnen er niet lekker lezen en bij een plotfout zal deze dat ook aangeven. Een corrector kijkt in principe alleen naar spelling, grammatica en interpunctie en zal dit zo nodig verbeteren, als een zin correct is, maar niet zo lekker leest, geeft de corrector dat in principe niet aan. In een proefdruk kijkt de corrector ook naar inspringen, uitlijning van de hoofdstuknummers en titels, woordafbrekingen, weduwen en wezen.
Tot slot
Kortom, voordat een verhaal klaar is om naar de drukker te gaan, ben je zeker enkele maanden, maar eerder een of twee jaar verder.
Heel veel succes met het schrijven, herschrijven en uitgeven van je boek!
Sabine: ‘Heb je nog vragen over het werk van een redacteur of het redactietraject, je mag altijd contact met me opnemen. Dat gaat het makkelijkst via mijn website, daar staan mijn contactgegevens en je kan er een kennismakingsafspraak inplannen.’